Нийслэлийн орон сууцны зарим өрх усны тоолуургүй буюу хэрэглээг задгай тарифаар тооцон төлбөр бодогддог. Эдгээр өрхүүд сар бүр тоолууртай айлуудаас 20000 орчим төгрөгөөр илүү төлбөр төлдөг төдийгүй хэрэглээгээ хянах боломжгүй байгаа юм. Иймд “Улаанбаатар хотын орон сууцны болон саарал усны хэрэглээг хянах, хэмнэх инновац технологийн шийдэл” төслийг хэрэгжүүлэх гэж байна. Төслийн талаар Нийслэлийн инновац, технологийн асуудал хариуцсан төслүүдийн удирдагч, НИТХ-ын төлөөлөгч Д.Ихбаяртай ярилцлаа.

-Нийслэлийн Засаг даргын зөвлөлийн хуралдаанаар “Улаанбаатар хотын орон сууцны болон саарал усны хэрэглээг хянах, хэмнэх инновац технологийн шийдэл” гэсэн төсөл батлагдсан. Тус төслийн талаар танилцуулна уу?

-Монгол Улсын хэмжээнд 2020 оны байдлаар 6161 гол мөрөн байгаагаас 264 нь ширгэсэн. Нийслэл хотын усны нөөцийн 50 хувийг ашиглачхаад байна. Энэ байдлаар 2030 он гэхэд усны хомсдол үүсэж, эрсдэлтэй нөхцөл байдалд орох судалгааг Ус сувгийн удирдах газраас гаргасан. 

Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас тогтоосон нөөцөөр нийслэлийн усны эх үүсвэр хоногт 259 мянган метр куб байдаг. Нийслэлийн усан хангамжийн 218 худаг, нийт гүний худгаас хоногт 144 мянган метр куб ус олборлож байна. Энэ нь ашиглах боломжтой цэвэр усны 56,9 хувийг л хэрэглэж байна гэсэн үг. Тэгвэл нийслэл хот бүхэлдээ хоногт 144 мянган метр куб ус хэрэглэдэг бол орон сууцанд амьдарч буй нэг иргэн хоногт 127 литр ус, гэр хороололд амьдарч буй нэг иргэн дунджаар 8 литр ус хэрэглэдэг гэх судалгаа байна. 

Энэхүү хэрэглээний усанд төлбөр тооцохын тулд орон сууцны айл өрхүүдэд усны тоолуур хэрэглэдэг. Нийслэлийн хэмжээнд 202928 өрх орон сууцанд амьдарч байгаа ч одоогийн байдлаар 111031 өрх усны тоолуур ашиглаж байна. Үлдсэн 91897 өрх усны тоолуургүй, үнийн тарифаар ус ашиглаж байна. Эдгээр 91897 өрхөд 1997, 1998 оноос өмнө ашиглалтад орсон хуучны орон сууц багтдаг. 

Түүнчлэн оршин суугчдын усны хэрэглээнд тавих хяналтыг хэрэглэгчдэд үйлчлэх 16 төвийн 160 орчим байцаагч хийдэг. Дээр хэлсэн усны тоолуургүй айлын усны хэрэглээг байцаагч нар задгайгаар буюу 35640 төгрөгөөр бичдэг. Гэтэл тоолууртай өрхийн нэг иргэн өдөрт 127 литр ус хэрэглэдэг гэхээр тухайн айл сард 16176  төгрөгийг төлдөг юм. Энэ дунд 19464 төгрөгийн зөрүү гарч ирж байна. Тиймээс усны тоолуургүй айлуудыг тоолууржуулах, ингэхдээ ухаалаг, оновчтой технологийн шийдлийг ашиглах боломжтой юм.

Одоогоор хяналтын байцаагч нар айлуудын тоолуурын заалтыг бичих гэж нэг байцаагч сардаа 650-700 айлаар орж, заалтыг нь харж бичдэг. Үүнээс үүдэн иргэн байцаагч хоёрын хооронд усны хэрэглээнээс үүдэлтэй маргаан үүсэх, оршин суугчид тоолуурынхаа заалтыг мэдээлэх нь төвөгтэй, ухаалаг шийдэлгүй, хяналтын байцаагчдын ачаалал их, айлууд нь эзэнгүй байх зэргээр асуудлууд ундардаг. Иймд  богино долгионы “Лоро ван” системийг ашиглан ухаалаг тоолуурыг хэрэглээнд нэвтрүүлэх юм. Ингэснээр хяналтын байцаагч нар айл бүрээр явах шаардлагагүй болж, усны тоолуурын заалтыг автоматаар авна. Алсын зайнаас тоолуурын хаалтыг хааж, нээн, хэрэглээгээ хянах боломжтой юм. Мөн холбогдох байгууллагууд хяналт, дүн шинжилгээ хийх нэгдсэн систем бүхий мэдээллийн бааз үүснэ. Харин иргэд, хэрэглэгчдийн хувьд усны зарцуулалтын дэлгэрэнгүй мэдээллийг гар утасны аппликэйшн ашиглан авах боломжтой төдийгүй ус алдах, техникийн эрсдэлээс сэргийлнэ. Түүнчлэн ухаалаг тоолуурыг ашигласнаар сар бүр усны зардлынхаа 30-40 хувийг хэмнэх бөгөөд хэрэглээгээ хянаж, усны зөв зохистой хэрэглээг бий болгох боломжтой юм.

-“Лоро ван” систем хэзээ хаана бий болсон бэ. Олон улсад хэрэглэж буй туршлага бий юу?

-Уг системийг дэлхийн олон улсад хэрэглэж байгаа. Нийслэлийн шинжлэх ухаан үйлдвэрлэл, инновацын газар, Холбоо мэдээллийн сургуулиуд болон тус чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа старт ап компаниудтай хамтран ажиллахаар уулзалт, зөвлөгөөн тогтмол хийж байна. “Лоро ван” гэдэг нь радио долгионоор мэдээллийг дамжуулж байгаа систем юм. Одоогийн байдлаар уг технологийг АНУ, ОХУ хэрэглэж байна. Жишээ нь,  АНУ-д нэг өрх 370 литр ус хэрэглэдэг байсан бол тус тоолуурыг тавьснаар  304 литр ус хэрэглэж, өдөрт дунджаар 66 литр буюу 17.8 хувийн усыг хэмнэж байна. Харин ОХУ-д хоногт 1117 рублийн хэмжээтэй ус хэрэглэдэг байсан бол уг системийг нэвтрүүлснээр 61.5 хувиар буурч 428 рубль төлж байгаа юм. Энэ бол олон улсын хэрэглээнд туршигдсан, ухаалаг, үр дүнтэй систем. Инновац бол шинэ, хуучин, шинэлэг байж болно. Бид олон улсад амжилттай туршигдсан сайн жишээг эх орондоо хэрэглэж, тулгамдаж буй асуудлаа шийдвэрлэх бүрэн боломжтой.